'Sint Martinus gevelsteen' in historische stolpboerderij komt weer helemaal tot leven

De ‘Sint Martinus gevelsteen’ van de enige historische stolpboerderij in Grootebroek is weer in oude glorie hersteld. Het herstelwerk vormt het sluitstuk van een grondige renovatie van de boerderij die de eigenaars in de afgelopen 10 jaar hebben uitgevoerd. Het geld voor de restauratie van de gevelsteen werd dankzij bemiddeling door hv Oud Stede Broec door verschillende partijen bijeen gebracht.

Na de grote restauratie van de kap en gevels van de boerderij, besloten de huidige bewoners Jan Kraaij en Anita Weel ook het schilderwerk onder handen te nemen. Inmiddels is dit uitgvoerd en de boerderij staat er weer prachtig bij, van top tot teen in de historische verantwoorde West-Friese stolpkleuren. Plannen zijn er nog genoeg. Maar ja, hoe gaat dat? Op een gegeven moment komt de bodem van de geldkist in zicht. Terwijl er nog veel valt te herstellen, zoals de gevelsteen in de voorgevel van de boerderij die dringend aan een opknapbeurt toe was.

Jan en Anita deden verschillende pogingen om het geld voor de restauratie bij elkaar te krijgen. Zonder veel succes, totdat daar in het najaar van 2020 Dirk Brugman opdook. Brugman, geboren in Grootebroek en woonachtig in Dalfsen, was bezig met het uitzoeken van de geschiedenis van zijn voorouders. Zijn opa Klaas Brugman had de stolp gekocht in 1953 en kleine Dirk woonde hier tot de zomer van 1957, daarna vertrok het gezin naar de Wieringermeer.

Dirk had gehoord van de revonvatie van zijn vroegere woonhuis en besloot een kijkje te nemen. Daarbij  kwam hij erachter dat de gevelsteen nog onder handen moest worden genomen, maar dat er voor de specialistische restauratie van de steen geen geld meer was. Dirk nam contact op met de hv Oud Stede Broec met de vraag of deze kon bemiddelen bij het aanvragen van  subsidie bij verschillende instanties. Zelf ging hij op zoek naar een vakkundige restaurateur en kwam op het spoor van de firma Abels uit Zaandam. Daar werd offerte aangevraagd. Zo doende kwamen we er achter hoeveel geld er bijeen gesprokkeld diende te worden.  

Succes dankzij gezamenlijke inspanning

Uit de geschiedenis van de stolpboerderij – waar in vroeger tijden onder anderen de burgemeesters Klaas en Simon Prins hebben gewoond – was ons bekend dat het voormalige weeshuis (tegenwoordig De Schuilhoeve) hier aanzienlijke landerijen bezat. Op basis van deze geschiedenis en historische betrokkenheid besloten we om De Schuilhoeve te benaderen met een verzoek om een bijdrage te leveren aan het behoud van dit historische erfgoed. Met succes!  De Schuilhoeve was bereid om éénderde deel van de kosten voor hun rekening te nemen.

De gevelsteen in oude staat.

Vervolgens hebben wij nogmaals een beroep gedaan op de Gemeente Stede Broec. Deze wilde eveneens éénderde deel bekostigen. Toen duidelijk werd dat de actie succesvol zou worden, heeft de familie Brugman een eigen inzameling gehouden en kon uiteindelijk de opdracht worden verstrekt. Dit tot grote vreugde van de huidige bewoners Jan en Anita.

De gevelsteen en haar geschiedenis

Hoe de steen met de afbeelding van Sint Martinus ooit in Grootebroek terecht is gekomen, weten we niet. Maar wat we wel weten is dat deze niet altijd in de muur van de boerderij heeft gezeten. In een artikel in ons jaarboek 2003 is te lezen dat de steen kort na de oorlog hier is geplaatst door Simon Prins, de toenmalige bewoner van de boerderij. Mogelijk was het plaatsen van de gevelsteen bedoeld als 'goedmakertje' dat iets had te maken met zijn NSB-verleden. Vanwege dit verleden heeft Prins ook enige tijd vastgezet in gevangen 'de Krententuin' in Hoorn.

Gevelstenen ontstonden in de tweede helft van de 16e eeuw en werden tot de 18e eeuw gebruikt als 'huisteken', omdat er nog geen huisnummering bestond. Ze werden in veel kleuren geschilderd en vaak voorzien van een op- of onderschrift. Afbeeldingen op de stenen hadden veelal betrekking op het beroep van de oorspronkelijke bewoner. Naast de beroepen komen we ook veel stenen tegen, waarop familiewapens of jaartallen en Bijbelse voorstellingen zijn weergegeven.

Restaurateur Wil Abels in opperste concentratie aan het werk.

Wie was Sint Martinus?

De gevelsteen in Grootebroek dateert waarschijnlijk uit de eerste helft van de 17e eeuw. De voorstelling in reliëf van St. Maarten of Martinus te paard met bedelaar is kundig en met zorg uitgevoerd. Van soortgelijke stenen elders weten we dat steenhouwers (dikwijls spiegelbeeldig) werkten aan de hand van voorbeeldprenten. Omdat we niet weten waar de steen vandaan komt, is het lastig te zeggen welke bedoeling de opdrachtgever heeft gehad met de uitbeelding van de heilige Martinus. Mogelijk is het een verwijzing naar het (zijn?) katholieke geloof.

Wij kennen Sint Maarten van ‘11 November is de dag, dat je met een lichtje lopen mag’. Volgens de legende (die is uitgebeeld op de steen) was Maarten een ridder of een man van adel. Gezeten op een paard en rijk uitgedost, kwam hij een bedelaar tegen die het koud had. Hij stopte, zag de man, trok zijn sabel, sneed zijn (rode?) mantel in tweeën en deelde deze.  Later werd hij bisschop van Tours en na zijn overlijden in 397 na Christus werd hij heilig verklaard.

Gevelsteen tot nieuw leven gewekt

De gevelsteen na restauratie, weer helemaal tot leven gewekt.

Het repareren van de gevelsteen was niet zomaar 'even' een klusje. Het vraagt kennis van zaken en grote zorgvuldigheid om dit goed te doe. Eerst moesten beschadigde delen van de ondergrond worden gerepareerd met mortel en loszittende verfresten worden verwijderd. Hierbij kwam aan het licht dat er in het verleden verschillende kleuren over elkaar heen zijn gebruikt. De mortel moet daarna ook goed indrogen. Verder werd kleurenonderzoek uitgevoerd, zodat de juiste verf en kleuren zouden worden gebruikt. Na het aanbrengen van de grondkleuren werden de definitieve kleuren aangebracht. Deze gaven de gevelsteen al gelijk een veel frisser aanzien. Tenslotte werd een beschermende laag aangebracht, zodat het weer voorlopig geen invloed heeft op de steen.

Dankzij het vakkundige werk van Wil Abels en de inzet van alle betrokken partijen is de gevelsteen van de historische stolpboederij weer helemaal tot nieuw leven gekomen en kunnen we als dorpsgemeenschap weer allemaal genieten van dit bijzondere stukje erfgoed.